روزه و قصه همیشه تکرارش

باور دارم عقیده شخصی من لزوماً بهترین عقیده نيست و هر چیزی قابل تعمق و تجدیدنظر است. مقوله روزه هم مشمول همین قاعده میشود. در نیمه اول ماه رمضان چند مقاله و ایمیل بابت مضرات روزه گرفتن خوانده یا دریافت کرده ام. هیچکدامشان هم بیربط بنظر نمی آیند. اعتراف میکنم باینکه هنوز هم فرهنگ مذهبی و شرقی که در آن بزرگ شده ام، خیلی روی قضاوتها و پیش فرضهایم تأثیر میگذارد ولی بیایید قضیه را خیلی پیچیده نکنیم و صاف برویم سر «فرع» مطلب! (اصل مطلب باشد برای عالمان دانش پزشکی و دین پژوهان و حاکمان شرع)

 یک- خیلي آدمها روی این کره زندگی میکنند که نمی دانند خیلی از کارها را برای چه انجام می دهند. یارو حال این را ندارد که فکر کند براي چي «زنده» است چه رسد به اینکه حس و انگیزه تفکر درباره جزئيات زندگي مثل کار و بار و دانش و دين و این مقولات را داشته باشد! فکر میکنم در صورتیکه خیلی از روزه داران امروزی در خانواده های غیر مذهبی بزرگ شده بودند، حتی نمی دانستند که چرا روزه نمیگیرند! همه ما قسمت بزرگی از «گزینه» هایمان در زندگی را انتخاب نمیکنیم. از روی دست بالاتری مان نگاه میکنیم و با یک «تقلید» ساده، خیالاتمان از اندیشیدن و تعمق کردن آسوده میگردد و خلاص!

 دو- روزه اصلاً یک «بدعت» اسلامی نیست. از «ویکی پدیا» خوشم می آید چرا که وصله جانبداری از دین و مسلک و فلسفه خاصی به آن نمی چسبد و هر نویسنده ای میتواند مطالب آن را ویرایش کند. نگاهی به این صفحه از ویکی پدیا بکنیم تا مختصری از قدمت روزه و روزه داری دستگیرمان شود:

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87

 برعکس باورهای رایج در جامعه ایران، روزه گرفتن به شکل طولانی مدت(مثلاً یکماهه) اصلا سنتی اسلامی نیست و ظاهراً قدیمی ترین روایات آن به آیین یهودی باز میگردد.

 سه- بیایید با نگاه شرعی قضیه را ببینیم. اینها چندتا احکام روزه از رساله آقای سیستانی هستند:

 مـسـالـه 858 ـ روزه مـستحبى اولاد , اگر اسباب اذيت ـ ناشى از شفقت ـ پدر و مادر شود حرام است.  

مساله 859 ـ اگر فرزند بدون اجازه پدر يا مادر روزه مستحبى بگيرد , و در بين روز پدر يا مادر او را نهى كند , چنانچه مخالفت اوموجب اذيتش كه ناشى از شفقت اوست باشد بايد افطار نمايد.  

مـسـالـه 860 ـ كسى كه مى داند روزه براى او ضرر قابل توجهى ندارد , اگرچه دكتر بگويد ضرر دارد , بـايـدروزه بـگـيـرد و كسى كه يقين يا گمان دارد كه روزه برايش ضرر قابل توجهى دارد ,اگرچه دكتر بگويد ضرر ندارد , واجب نيست روزه بگيرد.  

مساله 861 ـ اگر انسان يقين يا اطمينان داشته باشد كه روزه برايش ضرر قابل توجهى دارد يا آن را احتمال بدهد , و از آن احتمال , ترس براى او پيدا شود , چنانچه احتمال او در نظر عقلا بجاباشد , واجـب نيست روزه بگيرد , بلكه اگر آن ضرر موجب هلاكت يا نقص عضو شودروزه حرام است و در غـيـر ايـن صـورت اگـر رجا روزه بگيرد و بعد معلوم شود ضررقابل توجهى نداشته روزه اش صحيح است.

 لینک صفحه در سایت تبیان:

http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=19667&BookID=16401&PageIndex=10&Language=1#p128

 ( با احترام فراوان به همکیشان اهل سنت، خیلی دوست دارم نظر مفتیان آنان در این زمینه را بدانم)

 در مسأله 861 تأکید شده که حتی ترس مبتنی بر عقل از احتمال ضرر داشتن روزه باعث حرام شدن آن میشود.

 چهار-  شاید مهمترین وجه تمایز انسان از بقیه طبیعت، داشتن اختیار باشد. در شکل خودمانی اش اختیار بصورت مجموعه «آری» ها و «نه» ها نمود پیدا میکند. شخصاً فکر میکنم گرفتن روزه، قدرت «نه» گفتن انسان را بالا میبرد. مخاطب این «نه» لزوماً امری اخلاقی، شهوانی یا خوراکی نیست. کسی که بتواند به شکم و زبانش «نه» بگوید، احتمالاً روبروی امر مافوق ابله اجتماعیش که بیهوده بر  خیلی از چرندیات تاکید میکند میتواند بایستد و «نه» بگوید. میتواند به خرافات و غیبت و دروغگویی و فحاشی و بداندیشی «نه» بگوید. صرف نخوردن و نیآشامیدن نشانه روزه داری نیست. محروم ساختن موقتی خود از پاره ای لذائذ زندگی روزمره، نمادی از قناعت است و «قناعت» از بیخ و بن با «خست» و «خود آزاری» و «بلاهت» متفاوت است. سعدی بزرگ در بوستان میگوید: تنور شکم دم به دم تافتن    مصیبت بود روز نایافتن. در جای دیگری هم میفرماید: قناعت توانگر کند مرد را    خبر کن حریص جهانگرد را.

قناعت بر پایه شعور و خرد «انتخاب» میشود نه از سر رودربایستی با خانواده و ترس از پدر و رییس اداره و واحد حراست دانشگاه یا سازمان. بابا حال ندارد برود درس بخواند یا فن و هنری یاد بگیرد و به تنبلی ذاتی اش «نه» بگوید، بجایش میرود روزه میگیرد و در مراسم مذهبی و دعا و روضه شرکت میکند تا معامله ای با خدایش (که حتماً او هم مثل بنده اش کاسبکار است!)  یا بنده های او کرده باشد و راهی به فلان اداره و بهمان دانشگاه باز کند. چنین شخصیتی را خیلی قابل احترام نمی یابم. فقط باید تحملش کرد و همین!

 پنج- شخصی را تصور کنید که از یکماه قبل از رمضان عصبیست و دلهره روزه دارد. هنگام سحر تا خرخره سوختگیری میکند، بی آنکه از تأثیر خوراکهای متفاوت بر یکدیگر و بر اندامهای گوارشی خودش مطلع باشد. تمام روز کج خلق و عصبی و درمانده است و بازدهش در منطقه منفی است. برای اذان مغرب بیقراری میکند و بلافاصله بعد از اذان، خروارها خوراک گوناگون به معده اش سرازیر میشود. دیگری، آه ندارد با ناله سودا کند و بعلت فقر اقتصادی یا فرهنگی از کودکی دچار سوءتغذیه و سوءهاضمه بوده ولی قسم خورده که از خجالت خدا و پیامبر و ائمه دربیاید و در این راه تن شریفش را که هدیه همان خدا و سفارش شده همان پیامبر و ائمه است را به رنج میگدازد و با گرسنگی و تشنگی و بوی نفرت انگیز معده اش، خودآزاری و دیگرآزاری میکند. بنظر من اینها هر دو از بیماری «بلاهت» در عذابند و از لذت «اندیشه» و «انتخاب» بی بهره. بیشعوری که شاخ و دم ندارد!

 شش- اولین باری که لپ تاپ خریدم، فروشنده گفت بگذارم باتری آن کاملاً خالی بشود تا بعدش بمدت بیست و چهار ساعت شارژش کنم. تأکید کرد بعد از آن هم هیچگاه نگذارم باطری به منطقه قرمز برسد ولی ماهی یک مرتبه، نه از آداپتور برق که فقط از سلولهای باتری استفاده کنم تا عمر باتری زیاد شود. به صورتی عوامانه تصور میکنم این حکایت با مقوله روزه بیربط نیست: یازده ماه سال مشغول شارژ کردن سلولهای بدن خود با چربی و قند و پروتئین هستیم. شاید بهتر باشد بمدت یکماه و خارج از آداپتورهای رایج صبحانه و ناهار و شام، از ذخایر باتری مان استفاده کنیم. تشخیص اینکه به منطقه قرمز باتری رسیده ایم یا نه هم کاملاً با خودمان و شعورمان است.(Battery یک کلمه غیر فارسی است و برایم مهم نیست با ت بنویسمش یا ط. شما بجای باتری بخوانید: پیل)

 در پایان این مقاله از دویچه وله را بخوانید. مال همین امروز است و تازه از تنور درآمده:

 اصل مقاله:

http://www.dw-world.de/dw/article/0,,4637796,00.html?maca=per-rss-per-all-1491-rdf

 تحقیقاتی که تا کنون در زمینه‌ی روزه‌داری متناوب انجام شده، نشان می‌دهد که این روش نه تنها سیر برخی بیماری‌ها مانند آلزایمر و صرع را کند می‌کند، بلکه ممکن است موجب پیشگیری از ابتلا به بیماری نیز شود.

 در مجله‌ی علمی Neurobiology of Diesease در شماره‌ی ۱۹ اوت، مقاله‌ای با عنوان neocortical and hippocampal tissues Periodic fasting alters neuronal excibility in rat به چاپ رسیده است. 

 در این مقاله نتایج کار یک گروه تحقیقاتی به رشته‌ی تحریر درآمده که از سه سال پیش تا کنون در مورد اثرات انواع روزه‌داری بر روی عملکرد مغز تحقیق می‌کند. سرپرستی این گروه که در بخش جراحی مغز و اعصاب و نورفیزیولوژی دانشگاه مونستر آلمان دست به این تحقیقات زده را پروفسور علی گرجی، استاد دانشگاه در رشته‌ی تحقیقات مغز و اعصاب، بر عهده دارد.

 به گفته‌ی دکتر گرجی،‌ تحقیق بر روی اثرات روزه‌داری بر روی عملکرد مغز به چند دهه پیش برمی‌گردد و در آمریکا نیز در این زمینه‌تحقیقات زیادی انجام شده است.

 روزه‌داری ‌روشی قدیمی است

 روزه‌داری روشی قدیمی است که از مد‌ت‌ها پیش در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف وجود داشته و تا به امروز نیز بر جای مانده است. نه تنها مسلمانان، بلکه مسیحیان، گیاه‌خواران و طرفداران طب سنتی هند نیز ایامی را به روزه‌داری اختصاص می‌دهند.

 ۲ نوع اصلی روزه‌داری وجود دارد که در نوع نخست‌، فرد کالری روزانه‌ی کمتری دریافت می‌کند. اما در نوع دوم که به روزه‌داری متناوب معروف است فرد ساعت‌های متمادی از خوردن و آشامیدن محروم می‌شود.

 نوع اول روزه‌داری یا همان Caloric Restriction را می‌توان در انواع رژیم‌های لاغری دید. در این نوع فرد می‌خورد و می‌نوشد، اما کمتر از مقدار عادی.

 اما در نوع دوم که روزه‌ی مسلمانان را نیز شامل می‌شود و به Periodic Fasting یا روزه‌داری متناوب معروف است، فرد برای یک دوره‌ی زمانی ۱۴ تا ۲۴ ساعته هیچ‌گونه کالری دریافت نمی‌کند، ولی در فواصل بین آنها آزاد است تا هر میزان غذا و مایعات که می‌خواهد بخورد و بیاشامد.

اثرات روزه‌داری بر عملکرد مغز 

 Bildunterschrift: گروه تحقیقاتی دانشگاه مونستر بر این عقیده است که هر دوی این روش‌ها بر عملکرد مغز اثراتی مثبت دارند، ولی روش دوم تأثیراتی به مراتب شگفت‌انگیز‌تر بر جای می‌گذارد. آزمایش‌ها حاکی از آن است که وقتی فردی دست کم به مدت ۱۲ تا ۱۴ ساعت از خوردن و نوشیدن خودداری می‌کند، بلافاصله بعد از خوردن غذا یا نوشیدن آب، در مغز وی یک موج الکتریکی بسیار قوی ایجاد می‌شود.

پروفسور گرجی در این باره می‌گوید: « وقتی شما به مدت طولانی چیزی نخورده و نمی‌نوشید و بعد از آن شروع به خوردن یا آشامیدن می‌کنید، موج الکتریکی قوی چند میلی ‌ولتی در مغزتان ایجاد می‌شود، در صورتی که امواج مغزی معمولی در حد میکرو ولت هستند، این موج چند ده برابر است و تمام مغز را سیر می‌کند و به همین خاطر سئوال این بود که این موج چرا ایجاد می‌شود و چه اثری دارد؟»

این موج الکتریکی باعث می‌شود که تحریک‌پذیری مغز در بعضی قسمت‌ها نسبت به قبل از روزه‌داری بیشتر شود. این تغییر تحریک‌پذیری بافتی در سطح سلولی و ارتباطات بین سلولی (سیناپس‌ها) رخ می‌دهد و منجر به احساس رفع گرسنگی و عطش می‌شود.

 مطالعات و آزمایش‌های‌ MRI نشان می‌دهد که انسان پس از چند هفته روزه‌داری در قشر مغز و به ویژه ناحیه‌ی حرکتی آن حساسیت‌پذیری واضحی پیدا می‌کند، به عبارتی دیگر روزه‌داری متناوب می‌تواند مغز را در نواحی مختلف فعال‌تر سازد. افزایش تحریک‌پذیری در قسمت‌های مختلف مغز از جمله این امید را پدید آورده که بتوان سیر برخی از بیماری‌ها مانند آلزایمر را کند یا از آنها پیشگیری کرد.

 محققان با تکیه بر یافته‌های کنونی بر این نظرند که روز‌ه‌داری متناوب می‌تواند بر بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون، هانتینگتون و صرع اثر گذاشته و سیر آنها را آهسته کند. این روش همچنین می‌تواند امکان ابتلا به سکته‌ی مغزی و عوارض پس از آن را کاهش دهد. 

 روزه‌داری متناوب بر انسان‌های سالم نیز اثری مثبت دارد. به گفته‌ی پروفسور گرجی: «در انسان‌های سالم می‌توان مثلا مقاومت سلو‌ل‌های مغزی را در مقابل سکته بالا ببرد. آزمایش‌هایی که ما کردیم نشان می‌دهد که سلول‌های مغزی که در معرض این روزه‌داری هستند می‌‌توانند به هیپوکسی یا حالتی مثل سکته‌ی مغزی مقاومت نشان بدهند.»

 چند روز باید روزه گرفت؟

 پروفسور گرجی با اشاره به آزمایش‌هایی که تا کنون در این زمینه انجام شده، حداقل مدت روزه‌داری برای رسیدن به نتایج مثبت را ۴ هفته می‌داند. وی با اشاره به دشواری‌های روزه برای برخی افراد می‌گوید: « می‌توان ساعت‌های مرده را برای مریض انتخاب کرد. مریض می‌تواند ساعت ۶ بعدازظهر غذا و آب بخورد، دیگر هیچ چیز نخورد تا ۸ صبح روز بعد.»

 روزه‌داری و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مغزی

 ادامه‌ی تحقیقات در چند سال آینده به این سئوال پاسخ خواهد داد که آیا با استفاده از یک شیوه‌ی ساده و بدون خرج مانند روزه‌داری متناوب می‌توان از بسیاری از بیماری‌های مغزی جلوگیری یا دست کم سیر آنها را به گونه‌ای چشمگیر کند کرد؟

 نویسنده: فریبا والیات

تحریریه: شهرام احدی